Prawo autorskie – o czym powinien pamiętać każdy uczeń i nauczyciel 

Prawo autorskie to ogół praw przysługujących twórcy utworu, w tym prawo twórcy do decydowania o sposobie korzystania z utworu i czerpania z niego korzyści. Ochrona prawa autorskiego powstaje z mocy samego prawa, bez decyzji administracyjnej, w wyniku stworzenia utworu ustalonego w jakiejkolwiek zewnętrznej wobec twórcy postaci. Podstawę prawną stanowi Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wraz z późniejszymi nowelizacjami. 

Czy kserowanie podręczników jest zgodne z prawem?  

Za chwilę koniec roku a po nim kolejny nowy rok szkolny i czas przygotowań oraz szukania pomocy naukowych. Plecak, nowy piórnik i oczywiście książki. Czasami jednak z różnych powodów nie możemy skorzystać z nowych podręczników lub potrzebujemy wybranych części materiałów, wtedy z pomocą przychodzi ksero.  

Kserowanie pomocy naukowych jest dopuszczalne przez polskie prawo pod kilkoma warunkami. Pierwszym jest wynikające z art. 23 ustawy o prawie autorskim prawo do użytku osobistego. Zgodnie z tym przepisem możemy nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego (czyli publicznie dostępnego) utworu w zakresie osobistego użycia powstałej kopii, czyli np. skserowanego podręcznika. Pamiętajmy również, że wiele podręczników, utworów literackich oraz innych materiałów dydaktycznych posiada swoje wersje elektroniczne, z których możemy korzystać bezpłatnie. Adresy wydawców materiałów dydaktycznych można znaleźć na stronie Ministerstwo Edukacji Narodowej. 

Pamiętajmy jednak, że skopiowanej książki nie możemy wykorzystywać do komercyjnego użytku. Oznacza to, że nie możemy sprzedawać jej innym osobom (np. koledze z klasy).  

Szkoła - użytek edukacyjny 

Uczniowie i nauczyciele mogą korzystać z różnych treści w sposób określony przez art. 27 ustawy o prawie autorskim. Zgodnie z artykułem instytucje oświatowe mogą na potrzeby „zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych” korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów. Oznacza to zatem, że uczeń w swojej prezentacji może użyć jakiegoś utworu lub jego fragmentu o ile wykorzystuje go w ramach działalności szkoły, w celach dydaktycznych oraz potrzebuje wykorzystać dany utwór na potrzeby zilustrowania przekazywanych treści.  

W ramach użytku edukacyjnego dozwolone jest także zwielokrotnianie utworów (np. kserowanie czy drukowanie) - w przypadku drobnych utworów w całości, a w pozostałych przypadkach fragmentów utworów. Nauczyciel zatem zgodnie z prawem może skserować i rozdawać każdemu uczniowi rozdział powieści czy też wydrukować uczniom elektroniczne kopie utworów plastycznych (obrazów, grafik, szkiców, plakatów, etc.). 

Prawo cytatu 

Cytat to częsta praktyka podczas tworzenia różnego rodzaju wypracowań na lekcji języka polskiego a zwłaszcza podczas egzaminu maturalnego. Prawo cytatu to dopuszczalna możliwość przytoczenia w tworzonym przez siebie dziele fragmentów rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości bez zgody ich twórcy i bez uiszczania na jego rzecz wynagrodzenia. 

W ramach cytatu mogą być wykorzystywane zarówno urywki rozpowszechnionych utworów, utwory plastyczne i fotograficzne, a także drobne utwory w całości. Oznacza to, że cytat może być stosowany do każdej kategorii utworów - nie tylko tekstów, ale także zdjęć, grafik czy filmów. Ważne jednak by cytowanie było uzasadnione i potrzebne np.: do wyjaśniania, polemiki, analizy krytycznej lub naukowej, nauczania. Cytat powinien być częścią tworzonej przez nas treści, jej dodatkowym elementem, bez którego część przez nas stworzona może samodzielnie istnieć (choć jest wówczas niepełna lub mniej atrakcyjna dla odbiorcy). Cytatem może być również motto lub myśl przewodnia umieszczona przed esejem lub artykułem. 

Cytując należy za każdym razem pamiętać o wskazaniu imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, z którego cytat pochodzi. W przypadku korzystania np. ze zdjęć opublikowanych na stronach internetowych, konieczne jest podanie adresu strony internetowej i autora zdjęcia (niewystarczające jest podanie jako źródła określenia “Internet”). 

Uroczystości szkolne 

Czy w ramach uroczystości szkolnych można recytować poezję, wystawić sztukę teatralną, grać na żywo muzykę, śpiewać piosenki, odtworzyć nagranie z płyty czy też wyświetlić tekst piosenki podczas trwania uroczystości? 

Można, o ile nie łączy się to pośrednio lub bezpośrednio z osiąganiem korzyści majątkowych i artyści wykonawcy oraz osoby odtwarzające utwory nie otrzymują wynagrodzenia (art. 31 ust. 2 ustawy o prawie autorskim). Wynika z tego, że spokojnie możemy wykorzystywać podczas dyskoteki szkolnej znane i lubione piosenki, gdyż jest to wydarzenie bezpłatne i nikt nie czerpie z niego korzyści materialnych.  

Drodzy Nauczyciele i Uczniowie życzę Wam samych bezpiecznych wyborów, zgodnych z prawem w trakcie nadchodzących wakacji i kolejnego roku szkolnego. 

Sylwia Małgorzata Pachucka - Psycholog szkolny 

(Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej, Legalna Kultura, Edunews.pl, YouTube – Jak działa prawo autorskie)